Yapı Taşlarından İnsana, İnsandan Modern Dünyaya

Anasayfa
Bilim Virüsü Blog
Yapı Taşlarından İnsana, İnsandan Modern Dünyaya

Bu içerik Geleceği Keşfedenler’den Orhan Yiğit Esin tarafından hazırlanmıştır.

Yapı Taşlarından İnsana, İnsandan Modern Dünyaya

KROMOZOM, DNA, GEN VE NÜKLEOTİT

Organizma ve canlının en kapsamlı yapı taşından en temel yapı taşına büyükten küçüğe olan bir sıralamasıdır.

Kromozomlar DNA’ları, DNA’lar genleri ve genler nükleotitleri oluşturmaktadır. Bu kavramlar organizmalar ve canlılar için önemli olup; aktarım, eşleşme veya mutasyon gibi durumlarda ortaya çıkacak herhangi bir problem organizmanın veya canlının geleceği ve yaşamı için büyük ölçüde tehlike oluşturmaktadır.

Gelişen ve ilerleyen dünya düzeninde, geçmişten günümüze kromozomlar ve genler üzerine yapılan araştırmalar olduğu gibi, halihazırda da kromozomlar ve genler üzerine çeşitli sayıda araştırmaktadır. Kromozomlarla ilgilenerek bezelyelerle kalıtım deneyini yapmayı hedefleyerek, ilk kalıtım araştırmasını gerçekleştiren ve Mendel Yasaları ve Genetik, Baskınlık Yasası, Segregasyon gibi temel yasaları ortaya koyan; Gregor Mendel, 19. yüzyılda yaptığı deneyler ve buluşlarıyla ve 21. yüzyılda kromozomlarla ilgili yapılan araştırmaların önünü büyük ölçüde açmıştır.

Üzerinde bu kadar durulan ve genetikte çok önemli yere sahip olan “kromozomlar” nedir?

Proteinlerin ve DNA’ların bir araya gelmesiyle oluşan, DNA’ların özel proteinlerle birleşerek özelleşmesi sonucu meydana gelen, çekirdek bölünme emri verdiğinde üzerindeki genetik bilgileri eşleyerek bir sonraki hücreye aktaran ve kalıtsal materyal olarak bilinen bu yapıya “kromozom” adı verilir. Kromozomlar, hücrenin solunumu, üremesi ve büyümesi gibi hayati durumları sağlar.

DNA’nın görev birimi olan ve iyi çalışmadıklarında birçok hastalık ortaya çıkmasında önemli rol oynayan ve binlerce farklı nükleotitlerden oluşan genler, kalıtsal özelliklerin nesilden nesile aktarılmasında büyük bir rol oynar.

DNA’lar ile genler arasındaki ilişkiyi şu şekilde daha sade ve anlaşılabilir bir şekilde açıklayabiliriz:

Genleri doktor olarak, DNA’ları ise doktorların ilgilendiği hastalar olarak düşünebiliriz. Her doktor -yani her gen- kendi içlerinde uzmanlaşmıştır. Örneğin, bir dahiliye doktoru kadın doğum doktorunun işine karışmaz; aynı zamanda kadın doğum doktoru da dahiliye doktoruna müdahale etmez ve bu şekilde istihdam sağlanmış olur. Her bir farklı gen, DNA’ların sadece belirli bir özelliğinden sorumludur. Yani, dahiliye doktoru (gen) insanın (canlının) belli bir fonksiyonunu düzenlerken; kadın doğum uzmanı (farklı bir gen) aynı DNA’nın başka bir fonksiyonunu düzenler. Başka bir deyişle, bir DNA’da yüzlerce gen bulunur, her biri farklı görevler üstlenir.

Peki, canlılar birbirinden nasıl farklılaşır? Bu durumu şöyle açıklayabiliriz:

Genler ve DNA’lar her canlıda farklı sayıda ve çeşitte bulunur. Bu genetik çeşitlilik, canlıların birbirinden farklı olmasını sağlar.

Sırasıyla küçük bileşenden büyük bileşene doğru gidelim.

Nükleotitler nedir?

Nükleotitler, nükleik asitlerin yapı taşlarıdır. DNA’nın üzerinde yer alan nükleotitlerin içerisinde bulunan ve genetik bilgi kaynağı olan nükleik asitler, genetik bilgilerin aktarılmasını sağlar.

İNSAN GENOM PROJESİ (İGP)

1984’te Amerika Birleşik Devletleri tarafından kabul edilen İnsan Genom Projesi (İGP), Resmi olarak 1990 yılında başlandı. 2003 yılının Nisan ayında biten ve %100’ünün tamamlandığı İGP insanlık adına başarılı bir gelişmedir..

Peki bu projenin tarihsel gelişimi nasıl?

İnsan genomları ve DNA’larının geleceği için son derece önemli bu projenin yapılma amacı, insan genleri üzerine geliştirilmiş İGP ile insanlığın gen ve DNA dizilimlerini tam anlamıyla haritalayarak insan genomlarının dizilimini ortaya koymaktır..

Peki, burada adı geçen “genom” nedir?

Genomlar, bir hücrede bulunan birçok kromozomun bir araya gelmesiyle oluşan topluluklar diye adlandırılır.

İGP, bilim hatta biyoloji dünyasının önemli projelerinden biridir. Bu projenin hayata geçirilmesi ileri dönemlerde DNA ve genler ile ilgili daha fazla bilginin kapısını açmak demekmiş. Diğer bir deyişle, insanlarda hastalıklara sebebiyet veren genlerin belirlenmesi ve bu genlere doğrudan veya dolaylı tedavi uygulamak anlamına geliyormuş. Günümüzde bu tasarı yavaş yavaş gerçeğe dönüşmektedir. Ancak bu proje uygulanırken en önemli kısmı,, yapısı bilinen organizma genomlarının projede insan organizmaları ile birlikte yer almasıymış. Aslında, bu noktada canlı ve insan organizmaları devreye girmeye başlamıştır.. Tamamlanmış bu proje, günümüzde sağlık sektörünü çok büyük bir ölçüde geliştirmiştir. Örneğin; bazı hastalıklı hatalı genlerin dizilimleri çıkarılmış, bu genlerin kalan kısımları tamamlanmış ve bu hastalıklara özel tedavi yöntemleri uygulanmıştır. Bu yöntemler halen uygulanmaktadır.

Genetik haritalarımızın oluşturulma yöntemleri nelerdir?

Genetik haritalarımız oluşturulurken çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.